Dan liever de lucht in

door Aad Kleijweg

Jan Carel Josephus van Speyk werd op 31 Januari 1802 geboren. Reeds een paar weken later werd hij wees en belandde in het Burgerweeshuis in Amsterdam waar hij opgroeide. Oorspronkelijk leerde hij voor kleermaker, maar de zee trok hem toch meer. In 1820 werd hij dan ook stuurmansleerling. Op zijn 29e werd hij Commandant Tweede Luitenant-ter-zee op de Z.M. Kanonneerboot 2.

In 1815, aan het einde van het Napoleontische tijdperk, werden Vlaanderen, Wallonië en Luxemburg toegewezen aan het Koninkrijk der Nederlanden. In de loop der jaren is er een groeiend verzet tegen Koning Willem I . In 1830 kwamen de Belgen in opstand. De opstandelingen zorgden voor volksoproer die van 1830 tot 1834 zal duren. Willem I heeft toen nog een 10 daagse veldtocht gehouden tegen de opstandige Belgen. Dit kon echter niet voorkomen dat de Belgen zich in oktober onafhankelijk verklaarden. Pas in 1839 erkende Willem I de onafhankelijkheid van de Belgen in een verdrag.

 
Jan Carel Josephus van Speyk 1831

De gebeurtenis afgebeeld op de pijpenkop heeft te maken met de slag om Antwerpen die plaats vond op 5 februari 1831. De Z.M. kanonneerboot 2 van J.C.J van Speyk werd door stormachtige wind en slecht werkend anker aan lager wal geblazen en dreigde in  handen te vallen van de Belgen. Op dat moment heeft J.C.J van Speyk de historische woorden uitgesproken "Dan liever de lucht in" en stak de lont in het kruitvat en blies daarmee de kanonneerboot, zichzelf, de bemanning en een aantal Belgen die aan boord gekomen waren de lucht in.

 "Dan liever de lucht in"
Het moment waarop J.C.J van Speyk de lont in het kruitvat steekt als de Belgen aan boord komen van zijn kanonneerboot

 
Olieverf op doek van Jacobus Schoenmaker Doyer ca. 1834
Schilderij uit de collectie van het Rijksmuseum te Amsterdam

In 1831 werd een grafmonument in de Nieuwe Kerk te Amsterdam gemaakt waarin de resten van het verminkte lichaam van J.C.J van Speyk werden begraven. Ook is nog steeds een Koninklijk Besluit van kracht waarin bepaald wordt dat altijd één van de Nederlandse marineschepen de naam "Van Speyk" zal dragen. In Egmond aan Zee is een vuurtoren die zijn naam draagt en zijn officiële monument is. Bij de vuurtoren is een gedenkplaat aangebracht waarop over deze gebeurtenis te lezen is.

Het is niet met zekerheid vast te stellen maar het lijkt er erg veel op dat de graveur van de pijpenmal de voorstelling heeft afgekeken van het schilderij van Jacobus Schoenmaker Doyer.

Beschrijvingssystematiek

1a. Aad Kleijweg Kleipijp 82
1b. -
2a. Ovoide
2b. Jan Carel Josephus van Speyk. Tekst: J.C.J.van SPEYK / Z.M. Kanonneerboot 2 die de lucht in vliegt. Tekst: 5 FEBr.1831.
2c. Wapen van Gouda / -
2d. Wijnton gekroond
2e. Ongeglaasd
2f. Gebotterd
2g. Radering rondom de ketelrand
2h. -
3a. -
3b. -
3c. -
4. Na 1831
5. Gouda
6. Helena van Vliet weduwe van Arie de Bruijn
7. [1. Blz. 253 Afb. 884, 884a]

Literatuur:

[1] Krommenhoek, W. en A. Vrij, z.j. (1986). Kleipijpen. Amstelveen.