Pijpvondsten in de polder Vrijenban

door Aad Kleijweg

Op een zondagmorgen in februari van het jaar 2003 ging ik een fietstochtje maken in de omgeving van mijn woonplaats Delft. Toen ik vanuit Delft in noordelijke richting de Tweemolentjeskade affietste zag ik voorbij het hertenkamp dat ze de polder Vrijenban bouwrijp aan het maken waren voor nieuwbouw. Nieuwsgierig of er nog bewoningsresten te vinden waren ben ik daar een kijkje gaan nemen. Mijn eerste vondst was een pijpenkopje met de tekst "Schoonhoven" rondom de ketel. Helaas lag dit kopje in stukken omdat iemand er overheen gereden was of op gestaan had. Aangemoedigd door deze vondst ben ik dat jaar nog aantal malen gaan kijken of er nog meer te vinden zouden zijn. Bij elkaar heb ik dat jaar in de polder Vrijenban ongeveer 70 pijpenkopjes gevonden. De meesten waren glad en te dateren van de 17e tot begin 20e eeuw met de voor hun tijd bekende modellen. Van de modellen uit de 17e eeuw was er 1 bij met het hielmerk rijksappel met de initialen TB van de Delftse pijpenmaker Thomas Bael. De meeste pijpenkoppen komen uit Gouda of centra uit de omliggende plaatsen zoals Gorinchem en Schoonhoven. Rijk versierde pijpenkoppen heb ik op een fragment na niet gevonden. Wel heb ik er zes met zijmerkjes gevonden waar ik mij in dit artikel toe wil beperken. Spectaculair kan je de vindplaats niet noemen, maar mij heeft het de stimulans gegeven enthousiast pijpenkoppenverzamelaar te worden en daar tevens deze website over op te zetten.

Op de kaart zien we dat de polder Vrijenban loopt van Delft richting Nootdorp tot de Dwarswetering. Vanaf Delft is het eerste stuk tot de Middelweg bij de letters BAN "op de kaart niet zichtbaar" sportpark en het recreatiepark het Hertenkamp. Het stuk dat bouwrijp werd gemaakt loopt van de Middelweg tot de Dwarskade. De Dwarskade ligt een stuk hoger dan de Vrijenban polder en loopt parallel met de eveneens hoger gelegen Dwarswetering. Door de graafwerkzaamheden kon je zien aan de grote hoeveelheden scherven dat de Dwarskade was opgehoogd met stadsvuil. Het was dan ook daar waar ik de meeste pijpvondsten heb gedaan bij de duiker van de Dwarskade die we zien op onderstaande afbeelding.


Duiker bij de dwarskade

 BESCHRIJVING VAN DE PIJPENKOPJES.

Pijpenkopje nr. 1 heeft een overgangsvorm van trechter naar ovoide. Op de linkerzijde zien we als reliëfmerk een letter R met parelkroon. Daar boven zien we de initialen RDH van Roelof de Hoog, een pijpenmaker die in Gorinchem werkzaam is geweest van 1734 tot 1755. Pijpenkopje nr. 2 is een trechtervormig kopje met het reliëfmerk viool. Pijpenkop nr. 3 is een ovoide model met als reliëfmerk een roos waarvan de stippen een soort bloemetjes zijn. Boven de roos zien we de initialen GHL van de pijpenmaker. Pijpenkop nr. 4 is een ovoide model met als reliëfmerk de Gekroonde Vis. Initialen ontbreken, dus het achterhalen van de pijpenmaker is onmogelijk. Pijpenkopje nr. 5 is een trechtervormig pijpje met nog een aardig stukje steel. Als reliëfmerk zien we de initialen PIB met een parelkroontje erboven. Mogelijk is deze gemaakt door de pijpenmaker Pieter Bakker uit Gouda. Pijpenkopje nr. 6 is een ovoide model die gemaakt is in Schoonhoven. Het kopje draagt het reliëfmerk het wapen van Utrecht met erboven de initialen PDL van de pijpenmaker Pieter de Leeuw die werkzaam is geweest van 1767 tot 1780.

Beschrijvingssystematiek

1a Collectie: Aad Kleijweg Nr 1, 1b Dwarskade Nootdorp, 2a Overgang Trechter naar Ovoide, 2b R initialen RDH gekroond, 2c -/-
2d -, 2e Niet Geglaasd, 2f Gebotterd, 2g Geen radering rondom ketelopening, 2h, 3a, 3b, 3c, 4 1734 - 1755, 5 Gorinchem,
6 Roelof de Hoog, 7 -

1a Collectie: Aad Kleijweg Nr 2, 1b Dwarskade Nootdorp, 2a Trechter, 2b Viool gekroond, 2c -/-, 2d -, 2e Niet geglaasd, 2f Gebotterd, 2g Geen radering rondom ketelopening, 2h, 3a, 3b, 3c, 4 1720 - 1740, 5 Gouda, 6 Daniel van Steijn, 7 [3. Blz.141 Afb 674]

 

1a. Aad Kleijweg Nr.3, 1b. Nootdorp Dwarskade 2a. Ovoide 2b. Rozige roos met initialen GHL / Rozige roos 2c. 2d. - 2e. Ongeglaasd 2f. Gebotterd 2g. Geen radering rondom de ketelrand 2h. - 3a. - 3b. Ongeglaasd 3c. - 4. 1750 - 1776/78 5. Schoonhoven 6. Gerrit Hollands 7. [5. Blz. 62 Afb. 183A, 183B]

 

1a Collectie: Aad Kleijweg Nr 4, 1b Dwarskade Nootdorp, 2a Ovoide, 2b Vis gekroond, 2c -/-, 2d -, 2e Niet geglaasd, 2f Gebotterd
2g Geen radering rondom ketelopening, 2h, 3a, 3b, 3c, 4 Tweede helft 18e eeuw, 5 West Nederland, 6 -, 7 [3, Blz. 103]

1a Collectie: Aad Kleijweg Nr 5, 1b Dwarskade Nootdorp, 2a Trechter, 2b Initialen PIB gekroond, 2c -/-, 2d -, 2e Niet geglaasd
2f Gebotterd, 2g Geen radering rondom ketelopening, 2h -, 3a -, 3b -, 3c -, 4 1709 - 1739, 5 Gouda, 6 Pieter Bakker, 7 -

1a. Aad Kleijweg, 1b. Nootdorp Dwarskade, 2a. Ovoide, 2b. Wapen van Utrecht gekroond met de initialen PDL / -, 2c. -/-, 2d. -
2e. Ongeglaasd, 2f. Gebotterd, 2g. Geen radering rondom de ketelrand, 2h. -, 3a. -, 3b. -, 3c. -, 4. 1750 - 1780, 5. Schoonhoven
6. Pieter de Leeuw , 7. [5. Blz. 110 Afb. 688]

 

Literatuur:

[1] Friederich, F.H.W., 1975. Pijpelogie, vorm, versiering en datering van de Hollandse kleipijp. Voorburg.

[2] Meulen, J. van der. 1988. De Kleipijp als Bodemvondst. Hoofdstuk Schoonhoven.

 

[3] Krommenhoek, W. en Vrij A. , z.j. (1986). Kleipijpen drie eeuwen Nederlandse kleipijpen in foto's. Amstelveen.

 

[4] Duco, D.H. (2003) Merken en Merkenrecht van de Pijpenmakers in Gouda

 

[5] Jan van Oostveen en Aad Kleijweg (2009) Tabakspijpennijverheid in Schoonhoven

Copyright Aad Kleijweg