DE ENE ROKKEND WAT DE ANDER SPINT EN KONKELFOEZEN

door Aad Kleijweg

Voor het primitieve handspinnen had men twee gereedschappen nodig, het spinrokken en de konkel. Een spinrokken is een stok van ongeveer 1,25 meter lang voorzien van een gaffel waar men de wol of vlas op vast kon zetten. Deze pluk wol of vlas noemde men ook wel een klots of kluts. (Vandaar het gezegde, de kluts kwijtraken). Het rokken werd onder arm of tussen de gordel geklemd.

Spinrokken en konkel 

Het tweede stukgereedschap, de konkel ook wel spindel of spil genoemd, bestaat uit twee delen. Het spinsteentje en de spil. De spil is een puntig stokje van ongeveer 25 à 30 centimeter waar op het ondereind het aardewerken spinsteentje werd geschoven. De konkel werd rond gedraaid en het spinsteentje fungeerde als vliegwiel.

Spindel	Detail van Pieter Breugels Vlaamse spreekwoorden

Het spreekwoord wat op dit detail wordt uitgebeeld is "De ene rokkend wat de ander spint en konkelfoezen".

WERKWIJZE

Met de linkerhand trekt de spinster vezels uit de pluk spingoed op de spinrokken. Dit eindje draad wordt aan de bovenkant van de konkel of spindel bevestigd. Met de rechterhand wordt de loodrecht gehouden konkel rondgedraaid zodat de draad tussen de linker- en de rechterhand wordt getwijnd. Men volgt dit proces totdat de draad moet worden opgewonden op de konkel of spindel. Handige spinsters namen hun gereedschap overal mee naartoe en konden zelfs onder het lopen spinnen. Men gaat net zolang door tot de spindel is gevuld en er een nieuwe moet worden genomen.

Spinsteen: Eerste helft 14e eeuw
Aardewerk: grijs
Vindplaats: Baggerboot Jaagpad Rijswijk (bagger kanaal Delft)
Productiecentra: Inheems
Literatuur: Opgravingen in Amsterdam pagina, 126, 128
Opmerking: In 1976 werd het kanaal dat deels rond Delft loopt uitgebaggerd. De bagger werd met een boot naar het jaagpad te Rijswijk gevaren om het daar over te pompen in met zand omwalde baggerstort op een weiland. De spinsteen is op de boot zelf gevonden.

Op het schilderij "Spreekwoorden" kunnen we goed zien hoe het handspinnen in zijn werk ging.

Konkelfoezen: Konkelen is roddelen of zachtjes smoezen of praten ten kosten van iemand anders.